LỊCH SỬ HÌNH THÀNH ẤP CHIẾN LƯỢC KIỂU MẪU BẾN TƯỢNG, XÃ LAI HƯNG, HUYỆN BÀU BÀNG, TỈNH BÌNH DƯƠNG TỪ NĂM 1962 ĐẾN NĂM 1964

Hình 1. Hình ảnh ấp chiến lược với hàng rào bằng tre và hào cạn cắm chông bao quanh

Trong chiến tranh đặc biệt, chính quyền Mỹ - Diệm thực hiện nhiều chính sách nhằm bình định miền Nam trong thời gian ngắn nhất, trong đó “ấp chiến lược” được xem là xương sống quan trọng nhất, là nhân tố quyết định sự thành bại trong kế hoạch chiến tranh đặc biệt của Mỹ. Năm 1962, chính sách xây dựng ấp chiến lược được thực hiện trên toàn miền Nam, nhằm mục đích giành dân, ly gián nhân dân với lực lượng cách mạng, tiêu diệt tận gốc lực lượng cách mạng trên toàn miền Nam, hòng biến miền Nam Việt Nam trở thành thuộc địa kiểu mới của Mỹ. Để thực hiện được điều đó, ngày 3 tháng 2 năm 1962, chính quyền Sài Gòn Ngô Đình Diệm thành lập Uỷ Ban Liên Bộ về ấp chiến lược, gồm các tướng lĩnh cao cấp có nhiều kinh nghiệm, phụ trách việc xây dựng hàng loạt ấp chiến lược ở nông thôn theo “kế hoạch bình định châu thổ”. Kế hoạch lập “ấp chiến lược” được thực hiện thí điểm đầu tiên tại Bến Tượng thuộc huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương với chiến dịch “Mặt trời mọc” diễn ra vào ngày 22 tháng 3 năm 1962 [1]. Do Bộ trưởng Quốc phòng Macnamara và Tổng thống Ngô Đình Diệm trực tiếp đốc thúc và cắt băng khánh thành ấp chiến lược Bến Tượng ngày 9 tháng 5 năm 1962 với lời tuyên bố “Bến Tượng là ấp chiến lược bất khả xâm phạm” [2; 32].

Theo tờ trình, ngày 28 tháng 2 năm 1962 về việc xây dựng ấp chiến lược tại Bến Cát. Phiên họp được tổ chức vào ngày 26 tháng 2 năm 1962, tại Văn phòng Đại biểu Chánh Phủ Miền Đông Nam Phần, do Kỹ sư Trương Quang Văn – Chánh Văn Phòng Bộ Cải Tiến Nông Thôn, đồng thời là phụ tá kỹ thuật trong xây dựng ấp chiến lược tại Bến Cát làm chủ tọa. Trong phiên họp buổi sáng, Kỹ sư Trương Quang Văn trực tiếp nhấn mạnh nhiệm vụ quan trọng của Phủ Tổng Uỷ Dinh Điền trong kế hoạch xây dựng ấp chiến lược tại Bến Cát như sau:

Thứ nhất: Chỉ đạo, đôn đốc, hướng dẫn nhân dân trong ấp cất nhà.

Thứ hai: Ủi cho mỗi gia đình một vườn 25 × 20m.

Thứ ba: Ủi bằng phẳng, cho đặt hệ thống đồn để lực lượng Bảo An tự xây dựng cơ cấu phòng thủ.

Thứ tư: Đồng thời cùng một lúc ủi cả ba ấp không phân chia theo thứ tự ưu tiên.

Buổi chiều, phiên họp tiếp tục làm việc, ông Trương Quang Văn trình bày trước đại biểu về mục đích, kế hoạch và nhu cầu trong việc xây dựng ấp chiến lược thí điểm tại Bến  Tượng thuộc huyện Bến Cát. Tại phiên họp, ông đưa ra số kinh phí thực hiện ấp chiến lược lên đến 21.163.560$00 cho 2.750 gia đình được quy tụ tại ấp. Để chuẩn bị thành công trong “chiến dịch mặt trời mọc”,  ông Văn đề nghị Tổng Uỷ Dinh Điền đẩy mạnh các khâu chuẩn bị như sau: Nông cơ chuẩn bị đủ số máy ủi để đồng thời khởi công ủi cả ba ấp và giao cho ông Đông Phúc Hộ đôn đốc việc ủi đất; cử ba cán bộ kiến trúc và ba trác lượng viên túc trực tại chỗ để hướng dẫn việc ủi đất và cắm cọc chia ô cho nhân dân đến cất nhà; Nông cơ, nhân viên kiến trúc và trác lượng viên phải luôn luôn sẵn sàng lên đường vì bộ chỉ huy không thể báo trước nhằm đảm bảo bí mật [6; 2].

Trong phiên họp về việc xây dựng ấp chiến lược tại Bến Cát, ngày 16 tháng 2 năm 1962 tại văn phòng liên lạc Tòa đại biểu Chánh Phủ Miền Đông Nam Phần, có sự hiện diện của ông kỹ sư Nguyễn Văn Trương đại diện quý bộ, bộ Công Chánh và Giao thông đến tham dự. Tại phiên họp, Bộ Công Chánh và Giao thông sẽ phụ trách công tác đào giếng khoảng 60 giếng cho các ấp chiến lược được thực hiện. Ông kỹ sư, đại diện quý bộ cam kết số giếng sẽ được thực hiện đồng lúc với công tác của Phủ Tổng Uỷ Dinh Điền, số giếng nhiều hay ít, tùy thuộc vào số nhu cầu của dân sự. Ngoài ra, do sự yêu cầu của Hội Nghị, ông kỹ sư Nguyễn Văn Trương đại diện quý bộ sẵn sàng cung cấp một xe vận tải (có cả tài xế và xăng nhớt), để giúp việc chuyên chở vật liệu cất nhà cung cấp cho dân sự [7].

Đến ngày 20 tháng 3 năm 1962, tại văn phòng Tòa Đại biểu Miền Đông Nam Phần, đặt dưới quyền chủ tọa Thiếu Tướng Văn Thành Cao, cùng với sự hiện diện của Kỹ sư Trương Quang Văn, Chánh văn phòng Bộ cải tiến nông thôn, tỉnh trưởng Bình Dương, Đại tá Khánh và đại diện các Bộ đều tham dự để lắng nghe Thiếu Tướng Văn Thành Cao báo cáo các khâu chuẩn bị trong “chiến dịch mặt trời mọc”. Tại phiên họp, Thiếu tướng Văn Thành Cao báo cáo trước đại biểu về công tác chuẩn bị các khâu như phương tiện, quan trọng nhất là việc phân chia công tác thực hiện trong suốt quá trình chiến dịch giữa bộ Tư lệnh chiến dịch và Tòa Hành chính Bình Dương. Ông nhấn mạnh: tỉnh Bình Dương có trọng trách bảo vệ an ninh cho các cán bộ nhất là nông cơ; các cơ quan tham dự phụ trách các khâu trong chiến dịch sẵn sàng chuẩn bị và có mặt tại Bình Dương ngày 21 tháng 3 năm 1962, để sáng 22, bắt đầu chiến dịch quy dân lập ấp thí điểm tại Bến Tượng [8; 1].

Đúng theo kế hoạch, sáng 7 giờ 30 phút, ngày 22 tháng 3 năm 1962, cùng với những cuộc hành quân đánh phá vào lực lượng cách mạng làm suy giảm sức mạnh của ta trên chiến trường, chính quyền Mỹ - Diệm thực hiện chiến dịch càn quét gom dân, lập ấp được mang tên  “mặt trời mọc” trên chiến trường Bến Cát, địa điểm đầu tiên được chọn là ấp Bến Tượng thuộc xã Lai Hưng, huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương để xây dựng một trong các ấp chiến lược kiểu mẫu trên toàn miền Nam [1]. Ấp chiến lược Bến Tượng nằm trên vùng đất thuộc tổ 8, tổ 9, thuộc ấp Bến Tượng, xã lai Hưng, huyện Bàu Bàng ngày nay, với diện tích chưa xác định rõ nhưng được cựu chiến binh Lê Hoàng Nghĩa chia sẻ “khoảng 5 đến 10 hecta” [4]. Mục tiêu đầu tiên, địch triển khai công tác gom dân ở xã Lai Hưng, một phần xã Chánh Phú Hòa và Mỹ Phước hơn 100 hộ gia đình vào ấp chiến lược Bến Tượng [5]. Theo lời kể của cựu chiến binh Lê Hoàng Nghĩa về quá trình gom dân của chính quyền Mỹ - Diệm “nó hành quân càn quét, ai mà chống chưa đi thì nó cho trực thăng nó gom, nó đổ xuống nó gom hoặc nó hù dọa nó bắn pháo liên tục, liên tục thì buộc dân phải vào trong ấp hết. Chứ không phải yên đâu, nó dùng chiến lược bắn sạch, giết sạch và đốt sạch [4]. Công tác gom dân lập ấp chiến lược Bến Tượng bước vào giai đoạn hoàn tất ngày 26 tháng 3 năm 1962 với 968 nhân khẩu trong 201 hộ gia đình, trong đó gia đình làm nông nghiệp chiếm số lượng đông đảo 100/201 hộ, 63 hộ gia đình làm lâm nghiệp và chăn nuôi, số còn lại chủ yếu là công nhân đồn điền cao su [1].

Để hoàn thành công tác xây dựng ấp chiến lược kiểu mẫu Bến Tượng, chính quyền Mỹ - Diệm đã huy động mọi lực lượng, dùng mọi thủ đoạn, huy động mọi điều kiện vật chất, phương tiện tiến hành. Dưới sự chỉ đạo trực tiếp của Thiếu tướng Văn Thành Cao nguyên Uỷ ban liên bộ đặc trách xây dựng ấp chiến lược, Hồ Văn Hùng là người tiến hành mọi công việc xây dựng ấp chiến lược Bến Tượng và tên tỉnh trưởng Bình Dương trực tiếp kiểm tra đôn đốc [3; 610]. Thực hiện chiến dịch “mặt trời mọc” tại Bến Cát, chính quyền Mỹ - Diệm đã huy động 4 đoàn cán bộ, gồm 141 người, Trung đoàn 8 thuộc lực lượng chính quyền Sài Gòn được giao nhiệm vụ hỗ trợ công tác gom dân vào ấp chiến lược Bến Tượng. Ngoài ra, trong chiến dịch này còn có sự tham gia của 80 nam nữ công chức, một bác sĩ, 8 điều dưỡng viên và 50 phu công chánh phục vụ việc gom dân. Về phương tiện, chính quyền Sài Gòn đã huy động 6 xe ủi, 4 xe chứa nước và 82 xe bò phục vụ công tác ủi đất, chuyên trở nhân dân trong vùng quy hoạch vào ấp chiến lược kiểu mẫu Bến Tượng [1].

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.   Huỳnh Thị Liêm (2012), Phong trào phá ấp chiến lược kiểu mẫu Bến Tượng của quân và dân Huyện Bến Cát, tỉnh Bình Dương, Hội Khoa học lịch sử Bình Dương.

2.   Nguyễn Bá Niên (1994), Chuyện kể của một người đi chiến dịch, Nxb. Trẻ.

3.   Nguyễn Bá Thọ (1991), Địa chí tỉnh Sông Bé, Nxb. Tổng hợp Sông Bé.

4.   Theo lời kể của cựu chiến binh Lê Hoàng Nghĩa – 76 tuổi – Trích BBPV02

5.   Theo lời kể của cựu chiến binh Nguyễn Thị Trang – 63 tuổi – Trích BBPV01

6.   Việt Nam Cộng Hòa, Hồ sơ số 6269, Phiếu trình họp về việc xây dựng ấp chiến lược Bến Cát, Ngày 28 tháng 2 năm 1962, Số 36/DB/DD2/M, Tài liệu lưu tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II.

7.   Việt Nam Cộng Hòa, Hồ sơ số 332, V/v kết quả buổi hội nghị về kế hoạch xây dựng ấp chiến lược tại Bến Cát ngày 16.2.1962, Số 117 – XDNT/CHT/M, Tài liệu lưu tại trung tâm lưu trữ quốc gia II.

8.   Việt Nam Cộng Hòa, Hồ sơ số 6269, V/v họp tại văn phòng Tòa Đại Biểu Miền Đông Nam Phần, ngày 21 tháng 3 năm 1962, Số 53/DĐ/DD1, Tài liệu lưu tại Trung tâm Lưu trữ Quốc gia II.
9. Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/%E1%BA%A4p_Chi%E1%BA%BFn_l%C6%B0%E1%BB%A3c

Người viết: Nguyễn Văn Vinh, Sinh viên D15LSVN02,

Khoa Khoa học Xã hội và Nhân văn – Trường Đại học Thủ Dầu Một.