VAI TRÒ CỦA LỰC LƯỢNG NÔ LỆ TRONG XÃ HỘI ĐẠI VIỆT THỜI LÝ (Phần 1)

Hình 1. Đền Lý Bát Đế (wikipedia)

Tìm hiểu lịch sử Đại Việt thời Lý (1009 – 1225), chúng ta cần làm sáng tỏ một trong những nhân tố quan trọng tạo nên sự sung túc của đất nước thời kỳ này. Đó là lực lượng nhân công được “nhập khẩu” về từ nhiều nguồn khác nhau: Trung Hoa, Chiêm Thành, Ai Lao… đã tham gia trong hầu hết các hoạt động kinh tế với thân phận nô lệ, góp phần tạo nên nhiều kiến trúc và công trình văn hóa trong giai đoạn đầu tự chủ. Bài viết đóng góp một giả thuyết mới vào vấn đề Việt Nam có chế độ chiếm hữu nô lệ hay không, từng là vấn đề được nhiều nhà sử học quan tâm và tranh luận.

Chùa Láng (Hà Nội) được khởi dựng từ thời Lý.Đại Việt dưới thời Lý được biết đến như vương triều đầu tiên trong lịch sử xác lập được nền độc lập tự chủ thực sự với một nền kinh tế phát triển cao, với đời sống văn hóa tinh thần phong phú. Nếu lịch sử chiến tranh được ghi chép khá đầy đủ trong chính sử thì lịch sử kinh tế – xã hội thời Lý lại khá mờ nhạt và hầu như không có tài liệu nào chuyên ghi chép về lĩnh vực này. Cùng lắm cũng chỉ là đôi dòng hiếm hoi, ghi chép chung chung, ngẫu nhiên trong những cuốn sử biên niên, tài liệu tôn giáo, địa lý hoặc văn học. Tuy nhiên những tài liệu này thường được biên soạn dưới thời kỳ Nho giáo đã trở thành quốc giáo, vì vậy nhãn quan chính trị đã chi phối và làm lu mờ một mảng lớn của lịch sử Đại Việt thời cổ đại.

 Một mảng màu đậm nét hơn trong đời sống tôn giáo của Đại Việt dưới thời Lý là sự hưng thịnh tột bậc của Phật giáo, trong cả văn bia và thư tịch cổ đều ghi nhận Phật giáo có ảnh hưởng mạnh mẽ trong dân gian và cả chốn cung đình. Dưới sự bảo trợ của nhà nước, các công trình kiến trúc phục vụ cho nhu cầu tôn giáo được xây dựng với quy mô lớn, trang trí cầu kỳ phản ánh một nền nghệ thuật kiến trúc, điêu khắc phát triển rực rỡ mà những di vật khảo cổ học là minh chứng. Nhưng điều này lại đưa tới câu hỏi: lực lượng xã hội nào đã trực tiếp tham gia kiến tạo, xây dựng những công trình có quy mô to lớn như thế?
Trên cơ sở khai thác những nguồn tư liệu cổ, cùng một góc nhìn ngược chiều với quan điểm cũ, bài viết muốn đặt ra vấn đề về sự tồn tại và vai trò của lực lượng nô lệ trong đời sống kinh tế xã hội Đại Việt, và nhà Lý có thực sự là một thiết chế quân chủ Phật giáo thân dân như chúng ta từng nhìn nhận hay không?

=======================================================================                      Role of slaves in Đại Việt society during Ly dynasty

When it comes to Đại Việt during Lý dynasty (1009 - 1225), one needs to study about one of the crucial elements contributing to a flourishing era of the country - slaves. “Importing” from different places such as China, Champa, and Lan Xang, this laboring force took part in various economic activities and contributed to numerous architectures and cultural constructions during the first few centuries of independency. This article contributes a new theory about whether or not a slavery system has existed in Vietnam, a heated topic in the past.

Láng pagoda (Hà Nội) was constructed during Lý dynasty. It is considered to be the first dynasty in Vietnam history establishing independence with a highly-developed economy and a diverse cultural lifestyle. If wars during Ly dynasty were recorded in rather fine details, social - economy records, in another hand, were faint with barely any documents dedicated to this topic. For most of the time, a couple of lines of notes in a generic and random manner in chronicles, and religious, geographical records and literatures are the best to offer. Adding onto it is the fact that these documents were compiled under the later era when Confucius had become the national religion. Political perspective has hence diluted and put a large part of ancient Đại Việt history shaded.   

One outstanding part in the religious life during Lý dynasty was a zenith era of Buddhism, noted in both steles and old literatures for its influence strongly felt within both common folks and imperial court. Under imperial patron, religious facilities were constructed with increase in size and number, decorated lusciously which reflected a thriving and flourished style in architecture and sculpture suggested by archeological findings. But all of these leads to a question: who designed and built all of those structures and buildings in such manner?

Based on exploring ancient texts, guided by a perspective going against traditional beliefs, this article sets to explore about the existence of slaves and their roles economically and socially of Đại Việt, and whether Lý dynasty really was such a Buddhism monarchy living close and near to its people.

Tài liệu tham khảo

1. Chu Khứ Phi, Lĩnh ngoại đại đáp, quyển 7, tr.93.
2. Đại Việt Sử Ký Toàn Thư, Nxb KHXH, Hà Nội 1998, tr.315.
3. Chu Khứ Phi, Sđd, q.2, tr.57.
4. Dẫn theo Chu Quang Trứ, Mỹ thuật Lý – Trần, mỹ thuật phật giáo, Nxb Thuận Hóa, 1998, tr.96.
5. Nguyễn Trãi, Dư địa chí (Bản dịch Hà Văn Tấn), Nxb. Sử học, Hà Nội 1960, tr.50.
6. ĐVSKTT, Sđd, tr.244.
7. Việt Sử Lược, Hà Nội 1960, tr.162, tr.96.
8. Thơ văn Lý – Trần, tập 1, Hà Nội 1977, tr.374.
9. Thơ văn Lý – Trần, tập 1, Hà Nội 1977, tr.376.
10. ĐVSKTT, Tập 1, Sđd, tr.262.
11. Việt Sử Lược, Sđd, tr.126.
12. Dẫn theo Li Tana, “A view from the sea: Perspectives on the Northern and Central Vietnamese Coast”, Journal of Southeast Asian Studies, 37(1),tr.89, February 2006.
13. Kiến thủy di lai hệ niên kiến lục, quyển 69.
14. ĐVSKTT, Sđd, tr.283.
15. ĐVSKTT, Sđd, tr.282.
16. 16. Tuệ tư thông giám trường biên (Lý Đào), dẫn theo Hoàng Xuân Hãn: Lý Thường Kiệt: Lịch sử ngoại giao và tông giáo triều Lý, Nxb Hà Nội, 2010, tr.162.
17. ĐVSKTT, Sđd, tr.306.
18. Chư Phiên Chí, theo Li Tana, bài đã dẫn, tr.83-102.
19. Lê Trắc, An Nam chí lược. Tư liệu dịch Viện Sử học, tr.47.
20. Tống Trung Tín, Nghệ thuật điêu khắc Việt Nam thời Lý và thời Trần, Nxb KHXH, Hà Nội 1997, tr.177.
21. Trần Lâm Biền, Diễn biến kiến trúc truyền thống Việt, Nxb VHTT, HN, 2008, tr.56.
22. Li Tana, bài đã dẫn, tr.83 -102.
23. Chu Khứ Phi, Lĩnh ngoại đại đáp, quyển 2, tr.196 -197.
24. ĐVSKTT, sđd, tr.289.

Tác giả: Đinh Thị Duyệt, tạp chí Xưa & Nay - Số 400 - (03/2012) Dịch bởi/ Translated by Trần Long Châu