Chùa Gia Quất (phường Thượng Thanh, quận
Long Biên, Hà Nội)
Vào
thời Lê, bắt đầu từ bến Móc (chân cầu Long Biên hiện nay) thuộc kinh đô Thăng
Long qua sông Hồng sang bến Ái Mộ (thuộc làng Ái Mộ) là đến điểm đầu của con đường
Thiên Lý lên cửa khẩu ở Lạng Sơn. Đường Thiên Lý này chạy qua các làng Ngọc
Lâm, Gia Quất thuộc tổng Gia Thụy, huyện Gia Lâm, phủ Thuận An, trấn Kinh Bắc.
Có lẽ do nằm ở vị trí quan trọng, gần ngã ba, một đường về phía xứ Đông và một
đường đi phía Bắc nên làng Gia Quất xưa được các triều đại phong kiến chọn làm
nơi đặt trạm dịch và công quán.
Trạm
dịch này có đội phu chuyên chuyển lệnh của triều đình đến các trấn ở phía Bắc
và phía Đông, đồng thời cũng nhận những báo cáo của các trấn chuyển về kinh cho
triều đình. Trạm cũng có nhiệm vụ quan trọng là khi ở biên giới có biến báo về
thì phu sẽ hỏa tốc vào báo cho triều đình. Trạm là nơi dừng chân nghỉ ngơi của
dân chúng ở các trấn trước khi họ vào thăm thú kinh thành.
Ngoài
trạm dịch, Gia Quất còn có công quán (nôm na là nhà khách) để đón tiếp sứ thần
các nước, đặc biệt là sứ thần Trung Quốc. Sau khi chuyển giấy tờ, yêu cầu cho
triều đình, các sứ thần Trung Quốc sẽ ở công quán Gia Quất chờ đợi phản hồi.
Nhiều cuộc tiễn đưa sứ bộ Trung Hoa từng diễn ra ở nhà công quán này.
Ngày
13-1-1804, Gia Long làm đại lễ tuyên phong, sai thân thần Tôn Thất Chương đến
công quán Gia Quất, để nghênh tiếp sứ giả. Sau lễ tuyên phong tại hành cung
Thăng Long, Gia Long đặt yến ở công quán Gia Quất, tặng biếu phẩm vật. Bố Sâm
nhận lấy the, lụa, vải, sừng tê, kỳ nam, còn dư đều trả lại. Vua sai thu nhận một
vài thứ để yên lòng. Bố Sâm tạ từ ra về, vua sai Tôn Thất Chương đưa đi một trạm
và quan hậu mệnh hộ tống ra cửa ải.
Thời
vua Minh Mạng, Binh bộ thiêm sự Lê Đại Cang được vua điều ra Bắc thành làm Biện
lý bang giao sứ sự ở công quán Gia Quất lo việc đón tiếp sứ nhà Thanh. Nhờ khéo
léo nhưng rất cứng rắn với sứ Thanh nên được Vua Minh Mạng khen và thăng chức
Hiệp trấn Sơn Tây cho ông.
Hoài Đức phủ toàn đồ
Do
có công quán và nhà trạm nên Gia Quất khu vực này là nơi hội tụ của dân cư nhiều
vùng về buôn bán kinh doanh. Đoạn đường Thiên lý qua địa phận làng Gia Quất xuất
hiện nhiều cửa hàng, cửa hiệu quán ăn để phục vụ khách qua đường.
Buôn bán,
kinh doanh ở đây ngoài người Việt còn có cả người Trung Quốc. Tấm bia “Tự sự bi
ký” hiện đang lưu giữ trong đình Gia Quất do Tiến sĩ Dương Hạo, giữ chức Bồi tụng,
Lại bộ Tả Thị lang, tước Diên Lộc bá soạn năm Cảnh Trị thứ chín (1671), ghi lại
việc ông Trần Quý công (tên thụy là Chân Phúc), người nước Minh, sống quân tử,
hào phóng bỏ tiền cho quê vợ mua ruộng lưu truyền về sau.
Gia
Quất là làng cổ. Chùa làng ngoài thờ Phật còn thờ 4 vị làm thành hoàng, trong
đó có 2 nhân thần là Đức Minh Trụ và Đức Minh Khiết, đã có công lớn giúp Vua Lý
Nhân Tông đánh giặc Chiêm Thành, sau đó về sinh sống ở Gia Quất giúp dân chúng ở
vùng này canh tác nông nghiệp.
Trong
những năm tháng hoạt động bí mật chống Pháp, chùa Gia Quất là một căn cứ, nơi
hoạt động cách mạng của các vị tiền bối, trong đó có Đại tướng Văn Tiến Dũng.
Hiện phía trước tam bảo, ngay sau cổng chính có tấm bia ghi rõ ngày tháng Đại
tướng Văn Tiến Dũng hoạt động ở nơi đây. Cũng nhờ sự đóng góp này mà tháng
10-2013, chùa Gia Quất được công nhận và gắn biển là “Di tích lịch sử cách mạng
kháng chiến”.
Khi
cầu Long Biên hoàn thành năm 1902, toàn quyền Đông Dương đã cho mở rộng đường
Thiên Lý xưa từ dốc Cẩm đến Quốc lộ 5, cho rải đá dăm để thuận tiện cho các
phương tiện đi lại. Rồi Nhà máy hỏa xa Gia Lâm (nay là Công ty cổ phần xe lửa
Gia lâm) xây dựng năm 1905 thì khu vực làng Ngọc Lâm và Gia Quất càng nhộn nhịp,
hàng quán mọc lên phục vụ công nhân hỏa xa. Năm 1917, chính quyền TP Hà Nội mở
Bến xe khách Gia Lâm đi Hưng Yên, Hải Dương, Hải Phòng đặt ở gần Cầu Chui càng
làm cho khu vực này đông đúc hơn. Cùng với Ngọc Lâm, Gia Quất trở thành con phố
kiểu phương Tây đầu tiên ở bờ bắc sông Hồng.
Trong
9 năm kháng chiến chống Pháp, làng nằm trong xã Toàn Thắng, một xã lớn của huyện
Gia Lâm thuộc tỉnh Bắc Ninh. Sau 1954, Gia Lâm thuộc Hà Nội và Gia Quất trở
thành xã độc lập. Hiện Gia Quất thuộc phường Thượng Thanh, quận Long Biên.
Tác giả: Nguyễn
Ngọc Tiến
Đỗ Xuân Giang (sưu tầm)
Nguồn: https://baomoi.com/cong-quan-va-nha-tram-o-cua-ngo-kinh-thanh-thang-long-xua/c/29005312.epi
Nhận xét
Đăng nhận xét