Việc dùng tên giả trong bang giao với Trung Quốc của vua Việt

Bức tranh trong bộ “Thập toàn phu tảo” vẽ cảnh vua Quang Trung và hai bồi thần đang hành lễ bệ kiến hoàng đế Càn Long 

Nguồn:tinhhoa.net/chan-dung-vua-quang-trung-va-nghi-an-gia-vuong-nhap-can.html

Khảo xét văn thư ngoại giao giữa triều đình Đại Việt và Trung Quốc, có thể nhận thấy, bắt đầu từ thời Trần, đến hết thời Lê và đầu thời Tây Sơn, hầu hết các vị vua Việt đều dùng tên giả để giao thiệp với Trung Quốc.

Chân dung Trần Anh Tông (húy Thuyên, tên giả là Sủy) trong Trúc Lâm đại sĩ xuất sơn chi đồ. Nguồn: Ngàn năm áo mũ (Trần Quang Đức)

Trong khi trong những văn thư gửi sang nhà Tống, vua Trần Thái Tông, Thánh Tông còn xưng tên thật là Cảnh, là Hoảng (1) thì đến văn thư gửi sang nhà Nguyên đều nhất loạt dùng những cái tên giả Quang Bính, Nhật Huyên, khơi mào cho quán lệ sử dụng ngụy danh trong các triều đại về sau. Điều này xuất phát từ tâm lý “ghét Nguyên mến Tống” mà tôi đã có dịp đề cập trong chuyết tác Ngàn năm áo mũ (tr.101).

Về việc sử dụng ngụy danh của nhà Lê, quan nhà Minh là Lý Văn Phượng cho biết:

“Lê Lợi không nghĩ đến việc thành thực hối lỗi, bề ngoài thần phục, bên trong rắp tâm lấn vượt, tiếm hiệu, cải nguyên để chống chọi ngang hàng với Trung Quốc. Từ con đến cháu y đều có hai tên. Long (Lê Thái tông) tên giả là Lân. Cơ (Lê Nhân tông) tên giả là Tuấn. Nghi Dân tên giả là Tông. Tư Thành (Lê Thánh tông) tên giả là Hạo. Tăng (Lê Hiến Tông) tên giả là Huy […] Sanh (Lê Trang Tông) tên giả là Ninh. Tên thật dùng để thờ trời đất thánh thần, bá cáo trong nước. Tên giả dùng để phụng sự Trung Quốc, tỏ ý không phục. Mặc dù tay Lê Sanh khốn đốn đủ bề mà vẫn dùng tên giả để lừa gạt nhau. Ấy trong hơn trăm năm, lòng chúng chưa từng một ngày chịu thần phục Trung Quốc vậy.” (2)

Tâm lý “không thần phục Tàu” của vua chúa Đại Việt trên thực tế đã sẵn có từ trước thời Trần, tuy không thể hiện ở việc dùng tên giả, song cách đặt tên có ý lấn vượt của các vua nhà Lý cũng đã phần nào phản ánh được điều này. Trịnh Tủng nhận định:

“Họ Lý từ sau Công Uẩn truyền đến thời Hạo Sảm ngày nay thảy tám đời. Tên các đời là Nhật, là Càn, là Dương, là Thiên, là Long đều có ý lấn vượt bề trên. Triều đình coi nước ấy xa nơi góc bể không thèm lần lữa so đo.” (3)

Thời Nguyễn, quan hệ Việt - Thanh đã không còn khăng khít như những gì đã diễn ra trước đó. Với quan niệm tổ tiên nhà Thanh là tộc Mãn, Mãn là man mọi (4), nhà Nguyễn đã tự nhận là đế quốc kế thừa văn minh Hoa Hạ chính thống, sở hữu quốc thổ rộng lớn chưa từng có trong lịch sử (5) và cũng đã chẳng cần đến việc sử dụng ngụy danh.

Phụ chú: Tên thật và giả của các vua nhà Trần

1.     Trần Thái Tông tên thật Cảnh 煚 / tên giả Quang Bính 光昺

2.     Trần Thánh Tông tên thật Hoảng 晃 / tên giả Nhật Huyên 日烜

3.     Trần Nhân Tông tên thật Khâm 昑 / tên giả Nhật Tốn 日燇

4.     Trần Anh Tông tên thật Thuyên 烇 / tên giả Nhật Sủy 日㷃

5.     Trần Minh Tông tên thật Mạnh 奣 / tên giả Nhật Khoáng 日爌

6.     Trần Hiến Tông tên thật Vượng 旺 / tên giả Nhật Phẫu 日㷆

7.     Trần Dụ Tông tên thật Hạo 暭 / tên giả Nhật Khũy 日煃

8.     Trần Nghệ Tông tên thật Phủ 暊 / tên giả Thúc Minh 叔明

9.     Trần Duệ Tông tên thật Kính 曔 / tên giả Nhật Thoan 日煓

10.     Trần Phế Đế tên thật Hiện 晛 / tên giả Nhật Vĩ 日煒

11.     Trần Thuận Tông tên thật Ngung 顒 / tên giả Nhật Côn 日焜

Chú thích:

(1) Tống hội yếu tập cảo

(2) Việt kiệu thư

(3) An Nam kỷ lược

(4) Đại Nam thực lục

(5) Chu nguyên tạp vịnh thảo

Tác giả: Trần Quang Đức

Đỗ Xuân Giang (sưu tầm)

Nguồn bài: https://dcvwp.trstudios.net/2013/12/08/ten-gia-cua-vua-viet/